Emancypacja nomenklatury jako katalizator rozpadu Związku Radzieckiego

Abstrakt

W grudniu 1991 r. rozpadł się Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Badacze tej problematyki dokonali klasyfikacji czynników, które zadecydowały
o rozpadzie ZSRR. Można zatem wyróżnić kilka grup takich przyczyn:
ideologiczne, polityczne, społeczne, ekonomiczne, nomenklaturowe czy narodowościowe.
Istotą tego artykułu będzie przedstawienie emancypacji radzieckiej
nomenklatury na poszczególnych etapach historii ZSRR i finału tego
procesu – dezintegracji imperium radzieckiego. Emancypacja nomenklatury
stanowiła jeden z przejawów wieloaspektowej modernizacji ZSRR i jej kolizji
z doktryną komunistyczną jako ideologią. Poszczególne próby reformowania
Związku Radzieckiego, wyznaczające epoki w jego dziejach, potwierdzały
coraz wyraźniej utopijny charakter radzieckiego komunizmu w wymiarze ideologicznym.
Nieudane reformy systemu komunistycznego przyczyniały się
do powstawania różnych grup interesów wewnątrz coraz liczniejszej nomenklatury
radzieckiej. Grupy te zacięcie rywalizowały o władzę i w tej sytuacji
utrzymanie nomenklaturowego konsensusu spajającego imperium radzieckie
stawało się bardzo trudne. Ostatnia próba reformowania komunizmu i ZSRR
– pieriestrojka – osłabiła władzę centralną na tyle, że doprowadziła do umocnienia
się nomenklaturowych partykularyzmów (branżowych i regionalnych).
W wyniku tego złożonego procesu znaczna część nomenklatury radzieckiej
uzyskała niezależność od centrum, a wchodząc w sojusze lub koncesjonując
ruchy narodowe i demokratyczne w poszczególnych republikach związkowych
uzyskiwała demokratyczną legitymację i przystępowała do demontażu Związku
Radzieckiego.