Prymat władzy federalnej w amerykańskim modelu państwa federacyjnego – ujęcie prawnokonstytucyjne

Abstrakt

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie ewolucji uprawnień władzy
federalnej w kierunku ustanowienia systemu federalnej hegemonii, w którym
prymat władzy Waszyngtonu w formule kooperatywnego federalizmu
(cooperative federalism) – czy też dualnego federalizmu (dual federalism) – nie
podlega już dzisiaj dyskusji. Z uwagi na kluczową rolę Sądu Najwyższego
na poszczególnych etapach konsolidacji władztwa federalnego najważniejsze
wydarzenia ustrojowe zostaną zilustrowane orzeczeniami sądowymi, w których
sąd, korzystając z uprawnienia do kontroli konstytucyjności prawa (judicial
review), przesądzał o kierunku zmian w państwie. Aktywność sędziów
Sądu Najwyższego w odniesieniu do interpretacji pozycji władzy centralnej
w Stanach Zjednoczonych można podzielić na dwa okresy. W pierwszym
z nich, przypadającym na wiek XIX, sędziowie poszerzali wpływy władzy federalnej
niejako przy okazji ochrony ekonomicznej filozofii laissez-faire i oligarchicznych
interesów kół wielkiego biznesu (substantive due process), w drugim
zaś, rozpoczynającym się w latach trzydziestych XX wieku, Sąd Najwyższy
na skutek presji opinii publicznej i przemian społeczno-politycznych stanął
na straży nowej interpretacji praw i wolności obywatelskich (procedural due process of law).
Refleksja nad przeobrażeniami w amerykańskim systemie politycznym
oraz ewolucją złożonych stosunków między Waszyngtonem a poszczególnymi
stanami w kierunku większej centralizacji, w kontekście instytucjonalnych
przeobrażeń Unii Europejskiej po przyjęciu traktatu lizbońskiego, inspiruje
przy okazji rozważań do oceny możliwości porównania amerykańskiego
modelu federalizmu i amerykańskich doświadczeń ustrojowych z europejską
drogą integracji. Czy amerykańskie doświadczenie państwowotwórcze
mogłoby być przydatne w procesie tworzenia skuteczniej funkcjonującej Europy?