Uwagi o genezie i rozwoju „elit cienia” w kontekście porównawczym

Abstrakt

Autor poddaje analizie antropologiczną kategorię „elit cienia”, którą
wprowadziła w wydanej w 2009 książce uznana amerykańska badaczka Janine
R. Wedel. Badaczka użyła tego terminu do opisu nieformalnych elit działających
na styku władzy, biznesu, mediów i nauki. Ich działania nie dają się
przy tym do końca uchwycić przy pomocy takich terminów jak klientelizm czy
też korupcja, i są charakterystyczne raczej dla krajów rozwiniętych. W swojej
książce Wedel opisuje jako przykłady klan Anatolija Czubajsa w Rosji,
środowisko amerykańskich neokonserwatystów skupione wokół Richarda
Perle’a oraz Stowarzyszenie Ordynacka w Polsce. Autor artykułu przyjmuje
definicję Wedel, podkreśla jednak, że brak na razie teorii dotyczącej genezy
nowego typu elit. Próbując wytworzyć taką teorię autor odrzuca koncepcję
heterogenicznej genezy wywołanej innymi czynnikami w USA, a innymi
w krajach postkomunistycznych. Zamiast tego autor proponuje ogólną teorię
globalnych procesów zaburzających równowagę pomiędzy trzema typami
władzy występującymi w nowoczesnych państwach i zaleca dalsze badania.
Procesy te wzmacniają nieproporcjonalnie władzę wykonawczą, ta zaś dobiera
sobie swoiste nieformalne i słabo kontrolowane sieci, czyli elity cienia. Proces
ten, zdaniem autora, ma charakter globalny, w krajach postkomunistycznych
odziedziczone po poprzednim systemie patologie stają się jednak dobrym
katalizatorem procesu wyłaniania elit cienia. W porównawczym opisie przypadków
autor skupia się przede wszystkim na Unii Europejskiej oraz Polsce.
W przypadku tej ostatniej autor stosuje teorię Janine R. Wedel między innymi
do opisu sieci powiązań biznesowo-towarzyskich byłego premiera Kazimierza
Marcinkiewicza oraz niektórych uczestników afery podsłuchowej z 2014 roku.